Er wordt veel over gesproken en geschreven: Living Labs, waar innovaties in de praktijk beproefd worden. Op dinsdag 5 oktober was het VBZ-Innovatienetwerk te gast bij SEIN, want Heliomare, SEIN en Hogeschool InHolland passen deze aanpak in de praktijk toe waarbij zorg en onderwijs op een gestructureerde wijze ‘co-creëren’ met alle relevante disciplines die nodig zijn voor succes. Zo wil men de doelgroepen van SEIN en Heliomare ook in de toekomst zo goed mogelijk bedienen.

Allereerst: wat is een Living Lab?
Een living lab is een vorm van samenwerking waardoor toepasbare product- en dienstontwikkeling (innovaties) efficiënter en met versneld resultaat in het zorgproces kan worden geïntegreerd.

In het Living Lab werken verschillende partners (behandelaars en begeleiders van zorginstellingen en docenten, onderzoekers en studenten van de Hogeschool) samen met cliënten en mantelzorgers aan innovatieve oplossingen. Iedereen die deelneemt mag zich mede-eigenaar voelen van het Living Lab, vanuit de drive ‘ik draag bij aan onze toekomst’.

Daarbij komen verschillende expertises samen: vakinhoudelijke kennis, wetenschappelijke en toegepaste onderzoekexpertise van SEIN en Heliomare en didactische en toegepaste onderzoekexpertise van Hogeschool Inholland op de gebieden Gezondheid, Sport en Welzijn (GSW), Business (BFL) en Informatica. De vraag vanuit de praktijk staat centraal. Het gewenste resultaat is komen tot een tastbaar product dat toepasbaar is in de praktijk.

Welke projecten zijn er binnen het Living Lab?

1.      Symphonic eMotions

De centrale vraag bij dit project was: hoe krijgen we cliënten (vaak aan een rolstoel gebonden) die veel stilzitten op een positief stimulerende manier weer in beweging?

Symphonic eMotions is een muziekbeweegtool, waarmee je door te bewegen muziek kunt maken en dat werkt heel motiverend om te gaan bewegen. Er is reeds een prototype beschikbaar bij SEIN, maar om het tool breder in te zetten en ook meer therapeutisch (waarbij een therapeut voor herstel wenselijke bewegingen kan koppelen aan muziek) wil SEIN -samenwerkingspartner van Symphonic eMotions – een app ontwikkelen die hetzelfde kan. Deelnemers van SEIN aan het Living Lab kijken samen met cliënten en gebruikers zoals therapeuten naar wat hun behoefte is, maar ook naar wat het oplevert in termen van gezondheidsresultaat (zoals sneller herstel) en qua impact op de organisatie. Zo onderzoeken zij of bewegen met Symphonic eMotions positief bijdraagt aan het herstel, gezondheid en welbevinden. Ook wordt onderzocht of hierdoor minder inzet van personeel nodig is en wat daarvan de consequenties zijn op de zorgkosten. Heliomare is van zins om bij dit project aan te sluiten. Ook andere partijen die willen aansluiten zijn welkom.

2.      Virtual Reality

‘Kan Virtual Reality een bijdrage leveren aan trainingen op het gebied van zelfredzaamheid’?

Een groep verpleegkundestudenten van Inholland gaat dit onderzoeken bij SEIN en Heliomare. Een eerste stap hierin is om te bepalen waar behoefte aan is en of Virtual Reality (VR) daarin een rol zou kunnen spelen.

Hiermee staat dit product nog wat meer in de kinderschoenen dan Symphonic eMotions, waar SEIN al meer ervaring mee heeft. Nadat de behoeftes gedefinieerd zijn zullen deze in een later stadium met de informatica afdeling van Inholland worden aangescherpt. Ook zal naast verpleegkunde in beeld worden gebracht of VR, als aanvulling op de therapie, meerwaarde heeft bij afdelingen als psychologie, fysiotherapie en ergotherapie.

Nu zijn er al fabrikanten die VR producten voor de zorg aanbieden maar er is bewust voor gekozen om te bekijken wat er in het zorgproces nodig is in plaats te zeggen ‘hier heb je dit VR-product, kijk eens wat je er mee kunt’. De ervaring is dat in dit soort gevallen van ‘technology push’ het gebruik vaak beperkt blijft tot een of enkele afdelingen. Soms verdwijnt het product zelfs snel weer in de kast, omdat het geen duidelijk therapiedoel dient in het zorgproces. Om de studenten die het onderzoek doen niet te beïnvloeden, blijft de  VR-bril waar Heliomare al over beschikt, bewust nog even in de kast liggen.

De opdracht aan de studenten is ‘ga maar proberen’. Daarnaast ‘kijk wat er in de wereld is, doe literatuurstudie, wat bestaat er al (in binnen- en buitenland’. Maar begin steeds bij wat nodig is.
Voor zover bekend is deze aanpak, waarbij de behoeftes centraal staan, uniek in Nederland.

Ook dit project vindt plaats in co-creatie met cliënt en behandelaar. Een vervolgstap is bewust nog niet gedefinieerd. SEIN en Heliomare hebben een breed palet aan cliëntgroepen met naar verwachting deels verschillende behoeften. Een vervolgstap zou kunnen zijn om ook andere doelgroepen te onderzoeken.

Uitgangspunt is dat de behoeften van de cliënt centraal staan, maar daarnaast leidt de inzet van VR mogelijk ook tot besparingen, bijvoorbeeld door het kunnen opschalen van de therapiegroep, verkorting van de opnameduur of ontlasting van het zorgproces (omdat bij een bepaalde activiteit tijdelijk geen begeleiding nodig is omdat de cliënten zelfstandig met VR aan de slag zijn).

3.      Innovatiescan

Dit project is gericht op ‘leren innoveren’, om zo het percentage mislukkingen terug te brengen, door het ontwikkelen van een ‘innovatiescan’. Innoveren is lastig. Vragen waar de scan antwoord op moet geven zijn onder andere: wat zijn criteria voor succes, wat zijn juist valkuilen, wat is de innovatiekracht van de organisatie, wat zijn benodigde competenties en wanneer ga je door met een innovatieproject en wanneer stop je?

Studenten van verschillende disciplines van Inholland nemen hieraan deel, tezamen met studenten Zorgtechnologie van de Hogeschool Rotterdam. De resultaten zullen naar verwachting breder toepasbaar zijn dan alleen bij SEIN en Heliomare.

Een vraag die aan de orde kwam was ‘Hoe doe je dat, een gezamenlijk project met zoveel verschillende disciplines’? Belangrijk was dat de deelnemers elkaars (verschillende) perspectieven leerden kennen, taal leerden spreken en om daarbij te blijven reflecteren: wat is ons doel, zijn we op de goede weg, waar liggen de belemmeringen, wat is de bottle neck, waarom lukt het niet?

Wat hopen de deelnemers met het Living lab te bereiken?
Het Living Lab richt zich op duurzame innovatie: het gaat niet alleen om onderzoeken maar om het hele proces van innovatie, van ontwikkelen, implementeren tot opschalen. Ter illustratie: een technologische innovatie moet kunnen worden ingebed in behandeling (blended care naast face to face) en het moet toegevoegde waarde hebben voor zowel patiënt als de zorginstelling.

Daarnaast is ook professionalisering belangrijk, niet alleen van de studenten, de professionals van de toekomst, maar ook van de professionals in het veld, de cliënt die straks met innovaties te maken krijgt en zijn of haar naaste.

Wie zijn er bij het Living Lab betrokken?
De leden van de projectgroep zijn (op alfabetische volgorde voornaam):

Annemarie Lammers, staffunctionaris SEIN zorg-innovatie,

Ditte de Graaff, programmamanager SEIN innoveert!,

Hans Bossert, Lector Finance & Accountancy InHolland,

Laurence Alpay, Associate Lector & Docent eHealth InHolland,

Meike Rijpers, RVE manager kinder- en jeugdrevalidatie Heliomare,

Noor Christoph, Program Manager Center of Expertise Preventie in Zorg en Welzijn InHolland,

Richard Fickert, Bewegingslaborant R&D Heliomare.

Daarnaast zijn van de drie organisaties medewerkers en studenten van verschillende disciplines (HBO-V, Zorgtechnologie, Gezondheid, Sport en Welzijn, Business, Informatica, afhankelijk van het project) betrokken bij het werken en leren op het gebied van innovatie dat in het Living Lab plaatsvindt.

Tot slot
samen Voor Betere Zorg organiseert iedere maand een bijeenkomst voor het innovatienetwerk, waarin organisaties kennis en ervaring op het gebied van sociale en technologische zorginnovaties delen. Wil je meer weten over het innovatienetwerk of ook een goed praktijkvoorbeeld delen? Neem dan contact op met Marike Groenendijk, zie contactgegevens hieronder.