Woensdag 16 juni | 2021

Muziek als medicijn

Muziek als medicijn was een van de onderwerpen tijdens de innovatienetwerkbijeenkomst van 1 juni.

Ditte de Graaff, programmamanager SEIN Innoveert! en Huub Vermeulen, fysiotherapeut bij SEIN, deelden hun ervaringen van de prototypingfase om Symphonic eMotions uit te proberen met bewoners, cliënten en medewerkers. De welzijns- en gezondheidsresultaten lijken zo veelbelovend dat er nu een vervolgonderzoek komt naar de wetenschappelijke en economische impact van deze innovatie. Daar willen we als samen Voor Betere Zorg natuurlijk meer van weten en daarom hebben we Deny de Jong, van stichting Symphonic eMotions gevraagd hier meer over te vertellen.

Hoe innovatie aansluit bij de behoefte van de cliënt

Het lijkt makkelijk, maar is in de praktijk moeilijker dan gedacht: innovatie laten aansluiten bij de behoefte van de cliënt. Wij leven in een tijd waarin we beseffen voor grote uitdagingen te staan. Sluit het huidige zorgsysteem nog wel aan bij wat nodig is voor gebruikers? Hoe vang je het dreigende tekort aan handen aan het bed op binnen instellingen? Hoe kom je tegemoet aan de behoefte van bewoners en cliënten meer zelf te willen en kunnen?  Hoe versterk je de vitaliteit van mensen met een beperking? Grote uitdagingen waar zorginstellingen mee geconfronteerd worden. Daarom ontdekken instellingen dat ze moeten innoveren.

Maar hoe doe je dat? Waar begin je en hoe krijg je je mensen mee in innovatie? Het lijkt een duivels dilemma: weten dat het anders moet, maar niet precies weten hoe. Hoe leg je dat uit aan je collega’s? Aan familie? Je kunt er eindeloos over gaan praten, beleidssessies beleggen, draagvlak zoeken voor verandering, maar je kunt ook gewoon beginnen en kijken waar je uitkomt. Dat is de boodschap van Symphonic eMotions: een tool waarmee iedereen muziek kan maken door te bewegen.

Technology meets care

De behoefte bij een aantal zorginstellingen om iets te gaan uitproberen leeft sterk bij de lancering van Symphonic eMotions, eind 2019. SEIN, Expertisecentrum voor Epilepsie en Slaapgeneeskunde, en de instellingen voor verstandelijk gehandicapten ’s-Heeren Loo regio Apeldoorn en Amarant in Brabant tekenen in op de zogenaamde ‘prototypingfase’ om Symphonic eMotions te gaan uitproberen met bewoners, cliënten en medewerkers.

Symphonic eMotions is een virtueel orkest op een laptop of iPad. De gebruiker stuurt dat orkest aan door te bewegen in het zicht van de camera. Door lichaamsbewegingen worden de onzichtbare muziekinstrumenten hoorbaar. Met welke lichaamsbeweging dan ook maakt de gebruiker nieuwe muziek in een eigen symfonie. De gebruiker wordt actief gestimuleerd om te bewegen én te genieten. Symphonic eMotions werkt volledig intuïtief: de gebruiker hoeft geen muziekles te hebben (gehad) om een eigen symfonie te laten klinken.

Na enkele demo’s met de aanvankelijk nog provisorische opstelling van de techniek zien de zorginstellingen onmiddellijk de potentie van het systeem, dat al eerder in het onderwijs en de danswereld is gebruikt. Fysiotherapeuten zien een kans om de dagelijkse oefeningen uitdagend en aantrekkelijk te maken. De muziekagogen krijgen een mogelijkheid om samen met bewoners, die geen instrument kunnen bespelen, muziek te maken. En de dagbesteding ontdekt de kans om de lege periodes op een dag leuker en aantrekkelijker te maken voor cliënten.

Wanneer begin 2020 het prototype van Symphonic eMotions op een MacBook Pro wordt geïntroduceerd bij de drie genoemde instellingen kan er getest worden. Symphonic eMotions is bewust nog niet uitontwikkeld. De input van de werkvloer in de zorg is nodig om het product verder te ontwikkelen. Hoewel het coronavirus beperkingen oplegt groeit het enthousiasme bij SEIN onder steeds meer professionals en betrokkenen om Symphonic eMotions uit te proberen. Tegelijkertijd wordt feedback gegeven aan de makers om aanpassingen te maken in de muzieksets, de lay-out, de hardware en technologie. De waarde van de fase van prototyping is dat een “nog niet af” product helemaal op maat wordt ontwikkeld voor gebruik in de zorg. Zonder basisproduct en uitwerking van de technologie was er niets gebeurd, maar zonder de testfase in de zorg was de kans groot dat dit nieuwe apparaat in de kast met al die andere ongebruikte apparaten en projecten zou belanden.

SEIN Innoveert!

Bij SEIN weten ze dat bewegen belangrijk is voor cliënten. Vanuit hun belevingswereld is het nut en de noodzaak niet altijd duidelijk en zijn fysiotherapie oefeningen toch vaak moeilijk of lastig. Innovatiemanager Ditte de Graaff van SEIN Innoveert! ziet de potentie van de muziekbewegingstool onmiddellijk. Ook fysiotherapeut Huub Vermeulen, opgegroeid met muziek, ziet dit en probeert Symphonic eMotions uit in de behandelingen van zijn cliënten.

“Het mooie is dat iedere beweging direct een succesvol resultaat oplevert. Zodra je beweegt hoor je een zuivere toon of geluid. Voor de doelgroep met een cognitieve beperking is dat belangrijk; zij ervaren direct een reactie en kunnen eigenlijk niks verkeerd doen!” – Huub Vermeulen, SEIN

Intrinsieke motivatie en de ervaring van eigen regie zijn ontzettend belangrijk. De cliënt is namelijk niet afhankelijk van zijn omgeving of een externe prikkel om in beweging te komen. Hij kan vanuit eigen beweging muziek maken. Eén van de cliënten van SEIN houdt heel erg van vogeltjes. Bij het oefenen van de rompbalans gebruikt de fysiotherapeut nu dan ook vogelgeluiden: als hij zijn armen optilt om de vogeltjes te zoeken in de lucht, traint hij gelijk zijn balans en dat vindt de cliënt ontzettend leuk om te doen.

In de praktijk blijkt Symphonic eMotions bovendien breder inzetbaar. Het kan zowel therapeutisch als recreatief worden ingezet, wat een interessante samenwerking tussen disciplines opleverde; van fysiotherapie, Psychomotorische Therapie (PMT) tot de begeleiders op de woningen. Bij PMT ontdekken ze dat ook gedrag kan worden beïnvloed, zoals bevordering van ontspanning of stressreductie, en wordt er gekeken naar mogelijke inzet van Symphonic eMotions bij PNEA (psychogene niet-epileptische aanvallen), om de cliënt te leren fysieke sensaties te verdragen, door zijn aandacht op de muziek te richten.

“Je kunt allerlei dierengeluiden laten horen die de fantasie prikkelen. Dit raakt ook het thema zingeving. We hebben een cliënt die momenteel geen dagactiviteiten heeft en daardoor haar energie verliest. We gaan kijken of we haar met Symphonic eMotions weer kunnen helpen opstarten. Zeker in deze coronaperiode, waarin cliënten toch weinig kunnen ondernemen, zien we dat zo’n tool waarde toevoegt” – muziekagoog bij SEIN

Geleerde lessen: Symphonic eMotions biedt meer dan verwacht

Het uitproberen bij SEIN en andere instellingen heeft geleid tot veel nieuwe inzichten die gebruikt worden voor de verder ontwikkeling. De inzichten op een rijtje:

  • Symphonic eMotions biedt veel meer mogelijkheden dan aanvankelijk gedacht voor bewoners/cliënten zelf, begeleiders, therapeuten en familie. De toepassingsmogelijkheden lijken oneindig. Niet alleen voor dagbesteding, ook voor fysiotherapie, bewegingsagogie, Psychomotorische Therapie en muziekagogie is Symphonic eMotions inzetbaar.
  • Symphonic eMotions versterkt het gevoel van eigen regie en controle van bewoners en cliënten zonder dat het bespelen ooit vals kan klinken.
  • Het systeem werkt optimaal als het beschikbaar komt op een IPad met geluidsbox en standaard zodat het opschaalbaar is binnen instellingen, maar ook thuis.
  • De software moet compleet herschreven worden om veel meer maatwerktoepassingen in te zetten, zoals het aanpassen van muzieksets per cliënt (personaliseren), data te genereren die in verband gebracht kunnen worden met voortuitgang in welzijn en gezondheid van cliënten/bewoners (effecten meetbaar maken) en de mogelijkheid om samen te spelen. De nieuwe software kan ook ingezet worden om Symphonic eMotions in de toekomst als een app in de App Store beschikbaar te maken.
  • Succesvolle introductie en inzet van een nieuwe technologie binnen de zorg is afhankelijk van enkele persoonlijk enthousiaste en gedreven trekkers (zorgmedewerkers) in combinatie met een stimulerende innovatieafdeling.

Next step: Living LAB

Bij SEIN staat alles inmiddels op groen. Bij ’s-Heeren Loo en Amarant loopt het iets langzamer, maar het geloof in de inzet van Symphonic eMotions blijft ook daar onverminderd groot. De CEO van ’s-Heeren Loo, Jan Fidder, zegt daarover:

“Ik was blij verrast toen ik Symphonic eMotions voor het eerst zag en ervoer. Met deze innovatie kunnen we cliënten, die daar normaal gesproken niet toe in staat zijn, laten ervaren hoe het is om door beweging autonoom muziek te maken. Bij ’s Heeren Loo doen wij drie beloftes. Goed leven voor cliënten. Daar draagt dit aan bij. Mooi werk voor medewerkers. Symphonic eMotions verruimt de therapeutische mogelijkheden en maakt het werk mooier. En duurzaam gezond. Het bevordert vitaliteit en is simpel toepasbaar als app. Ik denk dat Symphonic eMotions daarom prima past in ons arsenaal aan mogelijkheden voor onze cliënten”

SEIN heeft Symphonic eMotions inmiddels geïntroduceerd in de reeds bestaande samenwerking binnen het Living LAB dat is opgezet met revalidatie-instelling Heliomare en Hogeschool Inholland. In juni valt er een besluit of deze instellingen om een jaar lang Symphonic eMotions gaan helpen met verdere ontwikkeling en testen. Daarbij gaan studenten een cruciale rol spelen in de ontwikkeling van de software en de afstemming op de zorginstellingen. Zo kan er op grotere schaal worden ontwikkeld en getest. Er worden teams gevormd met studenten, zorgmedewerkers en developers. Daarbij zijn diverse lectoren van Inholland betrokken, zowel vanuit sportkunde, verpleegkunde, informatica, bedrijfseconomie als conservatorium. Zo leidt samenwerking tussen zorginstellingen, onderwijs en bedrijfsleven tot schaalbare en impactvolle innovatie in de zorg voor mensen met een beperking op een zeer breed terrein.

Meer weten over deze samenwerking en wellicht interesse om aan te haken? Neem contact op met Ditte de Graaff van SEIN of Deny de Jong van Symphonic eMotions,

Revalidatie-instelling Heliomare

AangepastIMG_1295.3

Marike Groenendijk

Programmacoördinator Sociale & technologische innovatie